Co to jest podatek minimalny i kto jest zobowiązany go zapłacić?

Podatek minimalny wprowadzony został do przepisów o podatku dochodowym od osób prawnych (CIT) z początkiem 2022 r. W intencji ustawodawcy ma on przeciwdziałać strategiom obniżającym opodatkowanie, jednak rzeczywistość pokazała, że może on dotyczyć także firm, które z różnych przyczyn mają niską rentowność. Mimo wprowadzonych zmian przepisowych i czasowego wyłączenia obowiązku zapłaty (do 31 grudnia 2023 r.), pytania i wątpliwości praktyczne pozostały – szczególnie w branżach o niskich marżach, gdzie straty lub niski zysk wynikają z obiektywnej sytuacji rynkowej.

Minimalny podatek CIT – cel i podstawowe zasady

Ta nowa forma obciążenia (określana jako „podatek minimalny”) została opracowana po to, aby ograniczyć nieuczciwą optymalizację – zwłaszcza wśród podmiotów celowo wykazujących znikome dochody w Polsce. Stawka podatku to 10% podstawy opodatkowania i może dotyczyć zarówno samodzielnych spółek, jak i podatkowych grup kapitałowych. Dwie główne sytuacje, w których pojawia się obowiązek zapłaty minimalnego CIT, to:

• poniesienie straty w działalności operacyjnej (głównej, bez zysków kapitałowych),
• osiągnięcie stosunku dochodów do przychodów (rentowność) nie wyższego niż 2%.

Choć mechanizm wydaje się skierowany do podmiotów „uciekających” od opodatkowania, obawy budzi możliwość objęcia nim firm, które faktycznie borykają się z przejściowym kryzysem lub mają specyficzną strukturę kosztów i niską rentowność.

Jak ustalić rentowność w CIT i kiedy występuje obowiązek minimalnego podatku?

Aby sprawdzić, czy dana spółka podpada pod podatek minimalny, należy przeanalizować rentowność rozumianą jako stosunek dochodu do przychodu. Ustawodawca jednak wprowadził dodatkowe wyłączenia, które pozwalają podnieść ten wskaźnik. Ich celem jest uniknięcie karania firm o przejściowo niskim dochodzie.

Zgodnie z tymi regulacjami, przy ustalaniu rentowności można pominąć m.in.:

• koszty amortyzacji środków trwałych,
• koszty leasingowe (w tym odpisy amortyzacyjne przy leasingu finansowym),
• przychody i koszty z transakcji o regulowanych cenach z niewielkim dochodem lub stratą,
• przychody oraz koszty wierzytelności zbywanych do firm faktoringowych,
• 20% wynagrodzeń oraz składek na ubezpieczenia społeczne i wpłaty do PPK,
• zwiększone koszty zakupu energii elektrycznej, cieplnej i gazu,
• podatki branżowe, takie jak akcyza, podatek od sprzedaży detalicznej, podatek od gier, opłata paliwowa czy opłata emisyjna.

Jeśli mimo tych wyłączeń firma wciąż generuje stratę z działalności podstawowej lub osiąga rentowność nieprzekraczającą 2%, a nie znajduje się wśród podmiotów zwolnionych z obowiązku zapłaty minimalnego CIT – wtedy staje się podatnikiem objętym dodatkową daniną.

Jak wygląda podstawa opodatkowania w podatku minimalnym?

Po ustaleniu, że spółka może być zmuszona zapłacić podatek minimalny, trzeba obliczyć podstawę opodatkowania. Ustawodawca zaproponował dwie metody:

1. Uproszczona – przyjmująca za podstawę 3% wartości przychodów z głównej działalności gospodarczej (bez zysków kapitałowych). Ten wariant wybiera się w deklaracji rocznej CIT, zgłaszając chęć stosowania uproszczenia.
2. Zasady ogólne – gdzie podstawa opodatkowania to suma trzech elementów:
   • 1,5% przychodów z głównej działalności,
   • nadwyżki kosztów finansowania dłużnego (poniesionych na rzecz podmiotów powiązanych) ponad 30% podatkowej EBITDA,
   • nadwyżki kosztów niematerialnych i licencyjnych poniesionych na rzecz podmiotów powiązanych lub w rajach podatkowych – w zakresie przekraczającym 3 mln zł i 5% EBITDA.

Ponadto przepisy przewidują, że darowizny i niektóre przychody (np. zwolnione w SSE lub wynikające z decyzji o wsparciu) można odjąć od podstawy opodatkowania.

Kto jest wyłączony z zapłaty minimalnego podatku?

W ustawie znajduje się szeroka lista podmiotów wyjętych spod nowych przepisów. Obejmuje ona między innymi:

• podatników rozpoczynających działalność (w roku startu i dwóch kolejnych latach),
• przedsiębiorstwa finansowe,
• podatników, których przychody spadły o co najmniej 30% względem poprzedniego roku,
• małych podatników w rozumieniu ustawy,
• podmioty działające w zakresie gospodarki komunalnej,
• podatników z co najmniej 2-procentową rentownością w jednym z ostatnich trzech lat,
• podmioty w likwidacji, upadłości lub restrukturyzacji,
• podmioty świadczące pewne usługi finansowe (nabywanie wierzytelności),
• przedsiębiorstwa górnicze.

Dzięki takiej konstrukcji ustawodawca chciał wykluczyć z opodatkowania jednostki w trudnej sytuacji lub należące do sektorów, gdzie spadek dochodowości bywa tymczasowy bądź niezależny od strategii podatkowej.

Kiedy i jak zapłacić podatek minimalny?

Podatek minimalny spółki rozliczają do końca trzeciego miesiąca kolejnego roku podatkowego (bez obowiązku płacenia zaliczek w trakcie roku). Kwotę należnego minimalnego CIT trzeba pomniejszyć o daninę zapłaconą na zasadach ogólnych, aby uniknąć podwójnego opodatkowania.

Podstawy prawne

Ustawa z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 2587 ze zm.), art. 24ca
Ustawa z 7 października 2022 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r., poz. 2180)